مطالعة تطبیقی نگاره و خط‌نگاره در محراب‌هایِ گچیِ چهارگانة مسجد ملک کرمان

چهار محراب گچبری شبستان امام حسن (ع) در مسجد ملک کرمان، متعلق به دورة سلجوقی و آل بویه­اند. هدف، مطالعه تزیینات محراب‌ها و پاسخ به چیستی عناصر ساختاری تجسمی تزیینات، همچون نوع نگاره‌ها و شکل خط‌نگاره‌های هر محراب و تأثیرات متقابل خط و نگارهاست. این پژوهش از روش­های توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بهره گرفته و جمع­آوری اطلاعات بر مبنای منابع کتابخانه­ای و تحقیقات میدانی است. نگاره‌های محراب‌ها را می‌توان به سه شکلِ نگاره‌های هندسی، گیاهی و ترکیبی تقسیم کرد. خط‌نگاره‌های محراب‌ها با خطوط رقاع، کوفی‌های مشجّر، مورّق، مزهّر، معقد و مشبّک آراسته شده که بر زمینة تمامی آن‌ها نگاره‌های گیاهیِ هرچند مختصر قابل مشاهده است. در مجموع هنگامی­که محراب‌ها را در کنار یکدیگر متصور شویم می­توان روابطی صوری و ساختاری مابین محراب‌ها دید که برخی از آن‌ها بر تقارن بین چهار محراب می افزایند، اما بعضی دیگر آن را برهم می­زنند به­گونه­ای که چیدمان و شمایل کلی محراب‌ها در کنار هم بین تقارن و بی­تقارنی در نوسان است. این روابط را می­توان ذیل چهار عنوانِ اشتراکات و روابط چهارسویه، اشتراکات و روابط سه به یک، اشتراکات و روابط دو به دو و نیز تفاوت‌های خاص و ویژگی‌های منحصربه­فرد عناصر تزیینی هر محراب تعریف کرد.